Nhiều siêu dự án sử dụng nguồn vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) nhanh chóng được triển khai, nhằm cải thiện dần sự thiếu hụt của hệ thống cơ sở hạ tầng đang làm cho nạn kẹt xe, ngập nước tại TPHCM diễn ra ngày càng trầm trọng.

Người dân thành phố cũng từng ngày mong đợi các dự án sớm hoàn thành để thoát khỏi cảnh kẹt hàng giờ đồng hồ hay bì bõm lội nước bấy lâu nay. Nhưng trên thực tế, hầu hết các dự án đều chậm tiến độ, khiến người dân không những chậm được hưởng lợi từ các công trình, mà còn canh cánh thêm nỗi lo khi chính sự chậm trễ của các dự án đã làm cho tổng vốn đầu tư cũng như nợ vay tăng thêm kinh khủng.

Tính đến nay đã chậm hơn 2 năm, hầm Thủ Thiêm vẫn chưa thi công xong.

Những siêu dự án “rùa”

Dự án vệ sinh môi trường TPHCM lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè (gọi tắt dự án NLTN), có tổng mức đầu tư 199,96 triệu USD, trong đó vốn vay của Ngân hàng Thế giới (WB) 166,34 triệu USD, còn lại vốn đối ứng phía Việt Nam. Dự án được triển khai thi công từ năm 2002 và cam kết hoàn thành vào cuối năm 2007, với mục tiêu giải quyết tình trạng ngập nước, cải thiện môi trường cho khu vực rộng trên 33km2 thuộc 7 quận (1, 3, 10, Phú Nhuận, Tân Bình, Bình Thạnh, Gò Vấp).

Ngay từ những ngày đầu dự án khởi công, cả triệu người dân nằm trong khu vực hưởng lợi từ dự án phấn khởi ra mặt và hy vọng sớm tận mắt chứng kiến dòng kênh đen NLTN trở nên trong xanh, còn các khu dân cư, đường sá cũng thoát khỏi cảnh ngập lụt như dự án vẽ ra. Trong thời gian chờ đợi dự án hoàn thành, hết ngày này qua tháng nọ, người dân vẫn cố chịu đựng cảnh bị hành (bởi nạn kẹt xe, ngập nước, ô nhiễm, xáo trộn sinh hoạt, cửa hàng buôn bán kinh doanh phải đóng cửa...) do chính hàng trăm “lô cốt” của dự án chiếm dụng mặt đường gây ra. Trong khi đó đến nay, dù đã chậm trễ hơn hai năm rưỡi so với tiến độ cam kết ban đầu, song người dân vẫn không thấy công trình hoàn thành. Ông Phan Châu Thuận - GĐ Ban QLDA NLTN - cho biết, dự kiến đến cuối năm 2011, toàn bộ dự án mới có thể hoàn thành (!?).

Một hạng mục thi công kích ngầm tại gói thầu số 7 dự án Nhiêu Lộc - Thị Nghè.

Dự án đại lộ Đông - Tây có tổng vốn đầu tư 9.863 tỉ đồng (vốn vay Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản chiếm 65%) và Dự án cải thiện môi trường nước giai đoạn 1 có tổng vốn đầu tư 4.164 tỉ đồng (vốn vay Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản chiếm 77%) cũng chậm trễ không kém. Nếu đúng như tiến độ cam kết thì hai dự án trên hoàn tất năm 2008, nhưng đến nay các dự án vẫn còn dở dang và nhanh nhất đến giữa 2011 mới xong - tức chậm hơn 3 năm.

Tăng thêm vốn vay

So với dự án được duyệt ban đầu, tổng mức đầu tư của những dự án trên đến nay đã đội lên thêm hàng nghìn tỉ đồng. Cụ thể: Dự án NLTN tổng vốn đầu tư từ 199,96 triệu USD nhảy vọt lên gần 317 triệu USD, tức tăng thêm 117 triệu USD (58%). Dự án đại lộ Đông - Tây và Dự án cải thiện môi trường nước giai đoạn 1 cũng tăng vốn đầu tư thêm đến khoảng 3.600 tỉ đồng cho cả 2 dự án. Theo các chủ đầu tư, có một số yếu tố làm tăng vốn đầu tư, tuy nhiên yếu tố chính là do giá nhân công, nguyên vật liệu xây dựng trong những năm 2007, 2008, 2009 tăng khá cao so với mức dự tính trước đó khi lập dự án, vì vậy các chủ đầu tư cùng nhà thầu đã điều chỉnh lại giá cho phù hợp với thực tế.

Điều đáng nói ở đây, chính là sự ì ạch trong quá trình thi công của nhà thầu đã làm cho tiến độ hoàn thành chung các dự án bị bê trễ kéo dài thêm nhiều năm và rơi vào vòng xoáy bão giá. Thấy rõ nhất là dự án NLTN, nếu các nhà thầu thi công đảm bảo đúng tiến độ đã được ký trong hợp đồng gốc với chủ đầu tư thì toàn bộ dự án đã hoàn tất từ cuối năm 2007 và có lẽ đến nay cả triệu người dân đã được hưởng lợi từ các công trình. Hơn thế, nếu thi công xong đúng tiến độ vào cuối năm 2007 thì chắc chắn không có chuyện tổng chi phí đầu tư xây dựng của dự án đội lên thêm đến mức kinh khủng là 117 triệu USD như hiện nay.

Công trình càng chậm, nợ nần càng chồng chất. Ông Lê Hiếu Đằng (nguyên Phó Chủ tịch UBMTTQ TPHCM): Các công trình sử dụng nguồn vốn ODA trên địa bàn TPHCM hầu hết đều chậm tiến độ. Việc thi công chậm trễ không những làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, đi lại, buôn bán kinh doanh của người dân, mà còn gây lãng phí rất lớn, bởi sự chậm trễ đã làm tăng thêm tổng vốn đầu tư, dẫn đến phải vay thêm vốn bổ sung và nợ nần ngày càng chồng chất. Lý do chậm trễ tiến độ một phần do thành phố chưa xử lý nghiêm khắc đối với các nhà thầu. Một số nhà thầu nước ngoài sẵn sàng bỏ thầu giá thấp để được trúng thầu, đến khi nhận thầu rồi thì thi công bê trễ kéo dài và đề nghị điều chỉnh thế này thế nọ - mà dự án Nhiêu Lộc - Thị Nghè là một ví dụ.