Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam cho thấy, cả nước hiện còn khoảng 11.458 hộ chưa có nhà ở. Trong đó, tại khu vực đô thị, số hộ không có nhà ở vào khoảng 4.502 hộ. Tại khu vực nông thôn, số hộ không có nhà ở vào khoảng 6.956 hộ.

Trên toàn quốc hiện còn khoảng 3,5 triệu hộ sống trong những ngôi nhà đơn sơ. Nhu cầu về nhà ở cho những người thu nhập thấp và những người di cư tới các đô thị dự báo sẽ ở mức cao.

Hiện tại trên cả nước đang diễn ra “làn sóng” di dân có cường độ lớn. Trong đó, di dân giữa các vùng tăng gấp 1,5 lần. Giai đoạn 2004-2009, tổng số người di cư là 9,09 triệu người, đặc biệt số người di cư tăng theo khoảng cách di cư. Việc di dân khiến sức ép tăng dân số cơ học đối với đô thị ngày càng căng thẳng, dẫn tới quá tải hạ tầng xã hội: thiếu nhà, trường học, bệnh viện quá tải, môi trường đô thị xuống cấp trầm trọng, thiếu khu vui chơi giải trí, công viên.

Đồng bằng sông Hồng có ba trung tâm đô thị lớn Hà Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh với tỷ trọng dân số thành thị cao tới 29,2%. Dân cư thành thị tăng nhanh chóng đang dồn sức ép cho việc đảm bảo các điều kiện cho người nhập cư như việc làm, nơi ăn ở, giáo dục, y tế, quy hoạch đô thị và môi trường. Vấn đề đặt ra trước mắt và lâu dài là gì? Phải chọn loại nhà ở nào phù hợp với thu nhập và điều kiện sống cho người nhập cư nói riêng và người dân đô thị nói chung.

Theo Phó Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, loại hình nhà chung cư cần phải nghiên cứu, lựa chọn để tiết kiệm quỹ đất đô thị vốn ngày càng eo hẹp. Bởi vì xu hướng quy mô số nhân khẩu trong mỗi hộ gia đình có chiều hướng giảm dần, phổ biến nhất hiện nay là trung bình một hộ có bốn người cho nên phát triển nhà chung cư là sự lựa chọn tối ưu. Bộ Xây dựng vừa trình Chính phủ bản đề xuất hoạch định Chính sách phát triển lĩnh vực nhà ở.

Theo đó việc tổ chức, điều tiết di dân hợp lý trong phạm vi lãnh thổ quốc gia là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất. Để kiểm soát, điều tiết di dân trên cơ sở tôn trọng quyền tự do đi lại, cư trú của công dân có hiệu quả, cần phải xây dựng chính sách nhà ở xã hội để người có thu nhập thấp có thể tiếp cận được nhà ở. Giá nhà đất có thể tiếp tục tăng cao làm cho cơ hội đại bộ phận người dân có thể sở hữu nhà ở riêng ngày càng trở nên xa vời.

Chính vì vậy, tập trung phát triển loại hình nhà ở cho thuê, vừa phù hợp với nhu cầu cải thiện chỗ ở, vừa hợp túi tiền của tầng lớp thu nhập trung bình và thấp. Quỹ nhà ở cho thuê được phát triển bởi chính quyền địa phương và các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Các doanh nghiệp cần được Nhà nước hỗ trợ về đất đai, tài chính và cơ sở pháp lý.

Bộ Xây dựng cũng đề xuất cần nghiên cứu cơ chế về việc sở hữu nhà ở có thời hạn, đặc biệt là nhà ở chung cư. Thực hiện chủ trương xã hội hóa đầu tư phát triển đô thị chính là phát triển đa dạng các loại nhà ở cho thuê đáp ứng điều kiện thu nhập của các tầng lớp dân cư. Khuyến khích phát triển nhà chung cư phù hợp với điều kiện cụ thể của từng loại đô thị chính là góp phần tăng quỹ đất nhà ở, tiết kiệm đất.

Xây nhà ở để cho thuê, mua trả góp lâu dài đã được nhiều nước đi trước thực hiện thành công hàng chục năm nay. Hiếm có nước nào như nước ta. Nhà nước “thoải mái” giao đất lẻ cho các hộ, cá nhân tự xây dựng nhà ở dẫn đến tình trạng xây cất nhà ở tự phát “vô tư” tại các đô thị như hiện nay.