Thiếu quy ước đô thị
Quy hoạch một thành phố ngoài chuyện dự báo
tương lai, đưa đời sống đô thị vào trật tự, quy củ còn cần một quy ước đô thị
hay còn gọi là luật đô thị của mỗi vùng miền. Từ quy ước này tạo ra kịch bản
phát triển, sự tuân thủ, chế tài đối với mọi thành phần trong đô thị, kể cả
chính quyền.
Những
ngôi nhà mới đang được xây ở quận Gò Vấp, TP.HCM không theo một quy chuẩn đồng
bộ nào - Ảnh: Minh Đức |
Quy ước đô thị của một thành phố được thể hiện bằng
“được” và “không được” trong danh mục điều kiện của một bản quy hoạch được phê
duyệt. Bản quy ước này không thể là “có thể được” hay “thỏa thuận”, cũng không
thể là ý kiến chủ quan hay cảm tính.
Hiểu quy ước đô
thị
UBND TP.HCM cấm xe thô sơ trên nhiều tuyến đường, cấm xe tải chạy vào ban
ngày. Sở Giao thông vận tải cấm kinh doanh trên 115 đoạn, tuyến đường. Cảnh sát
phòng cháy chữa cháy cấm kinh doanh nhà hàng đông người trên cao, cấm mở hội
trường, nhà khách trên sân thượng.
Bộ Xây dựng cấm mở văn phòng trong
chung cư. Bộ Quốc phòng cấm xây cao ở một số vùng ảnh hưởng an toàn bay và tĩnh
không của hệ thống pháo, cao xạ phòng không... Những điều trên thật ra là quy
ước đô thị dưới dạng văn bản của một thành phố. |
Mở nhà hàng 100 ghế phải có 100 chỗ để xe. Mở văn phòng,
khách sạn, chung cư, trường học, bệnh viện, công viên, nhà hát đến dịch vụ giải
trí đông người phải hội đủ yếu tố “được” và “không được” trong quy ước đô thị.
Các phân khu chức năng trong đô thị phải được tuân thủ để khu nào ra khu đó, từ
khu làm việc đến khu sản xuất, khu thương mại. Các phố chợ, trung tâm thương mại
tập trung phải kèm bãi xe, đáp ứng các điều kiện phòng cháy chữa cháy và vệ sinh
môi trường. Khu ở, khu công viên cũng vậy, nơi nào là công cộng phải thuộc về
cộng đồng, không và dứt khoát không được thỏa thuận.
Thỏa hiệp với các
mục đích kinh doanh sẽ dẫn tới nhiều hậu quả: tự do kinh doanh ảnh hưởng tự do
đi lại (kẹt xe), cháy nổ hay vệ sinh môi trường... Trong quy ước đô thị, những
gì ảnh hưởng đến cộng đồng dứt khoát phải là “không”!
Mở một con đường
phải có quy hoạch cảnh quan, kèm danh mục điều kiện từ quy ước đô thị, kịch bản
phát triển kinh tế, kịch bản văn hóa xã hội, các yêu cầu đối với chính quyền,
cộng đồng và đối với nhà đầu tư. Có thể nào ngành giao thông chỉ biết làm
đường?
Với một dự án chỉ vài hecta, chủ đầu tư phải làm quy hoạch kèm
theo bản quy ước khu dân cư. Với dự án lớn vài trăm hecta, thành phố phê duyệt
quy hoạch kèm theo phê duyệt quy ước đô thị.
Quy hoạch một thành phố phải
có kịch bản phát triển và luật đô thị... Bởi những điều này sẽ là kim chỉ nam
của cộng đồng, ở đó mọi thành phần cùng tham gia bảo vệ quy ước và không ai có
quyền phá vỡ. Sẽ không có những chuyện như phân lô, cho thuê đất công cộng trong
các dự án, tự tiện điều chỉnh quy hoạch từ đường lớn biến thành những đường nhỏ,
công viên lại được phép xây khách sạn (như công viên Thống Nhất ở Hà Nội) hay
khu trung tâm cũ lại được phép xây chen cao ốc.
Thiếu quy ước đô thị,
người dân sẽ “bám trụ mặt tiền” kinh doanh, buôn bán cho dù phần còn lại của
ngôi nhà sau khi giải tỏa chỉ là một khối hình kỳ dị. Tiện và lợi của cá nhân sẽ
ảnh hưởng xấu đến cảnh quan đô thị và khiến môi trường sống ô
nhiễm.
Thiếu quy ước đô thị, chủ đầu tư dự án nào cũng muốn chia nhỏ lô
đất, bóp nhỏ vỉa hè, đường sá, hạn chế công viên và công trình công cộng bởi lợi
nhuận là trên hết. Khu đất trống nào cũng được tận dụng xây chen cao ốc, càng
nhiều căn hộ càng tốt, bất chấp đường sá, hạ tầng xung quanh quá
tải.
Đây là vấn đề cấp thiết
Tuổi Trẻ Cuối Tuần đã đặt ra một vấn
đề rất cấp thiết. Tuy nhiên, tôi cho rằng đây không phải là vấn đề mới vì nhà
siêu mỏng đã xuất hiện tại TP.HCM từ nhiều năm qua, ở nhiều tuyến đường. Khoảng
năm năm trước, khi chuẩn bị mở rộng đường Nguyễn Văn Trỗi - Nam Kỳ Khởi Nghĩa,
TP đã yêu cầu cơ quan chức năng phải thiết kế đô thị cho tuyến đường này nhưng
khi có hướng dẫn thì phần lớn nhà dân đã xây xong. Tình trạng này đang lặp lại ở
các tuyến đường mới mở khác như đại lộ Đông - Tây, đường Bình Lợi - Tân Sơn Nhất
dù lãnh đạo TP đã yêu cầu các cơ quan quản lý quy hoạch phải làm thiết kế đô
thị. Một vấn đề mang tính cấp thiết như vậy lại để quá lâu, nhiều năm qua chưa
có sự chuyển biến. Không biết còn bao nhiêu tuyến đường mới mở sẽ tiếp tục phát
sinh tình trạng này.
Tôi đã thấy nhiều căn nhà hình hộp kỳ dị trên đại lộ
Đông - Tây, một đại lộ lớn và đẹp. Tôi nghĩ các cơ quan quản lý phải tính ngay
phương án khắc phục, chấp nhận tốn kém. Với các tuyến đường sắp mở, khu dân cư
mới cần chuẩn bị thiết kế đô thị ngay từ bây giờ. Không nên để tình trạng giải
quyết nơi này lại phát sinh ở nơi khác.
Ông Đặng Văn Khoa
(đại biểu HĐND TP.HCM) |
Thiếu quy ước đô thị, thành phố sẽ lúng túng trong việc phân
xử giữa giao thông công cộng hay giao thông cá nhân, giữa quyền tự do đi lại với
mọi phương tiện gây ra kẹt xe, ô nhiễm. Cả thành phố trở thành nơi sản xuất,
buôn bán tràn lan, thậm chí chung cư, cao ốc văn phòng cũng là nơi họp chợ hay
sản xuất.
Thiếu quy ước đô thị còn dẫn tới mỗi căn nhà một kiểu thiết kế,
màu sắc, nền nhà cao thấp, bảng hiệu quảng cáo che lấp cây xanh, trụ đèn và lề
đường thành bãi đậu xe...
Nhìn lại hương ước làng xã và luật hè
phố
Trước năm 1975, Sài Gòn đã có quy ước về vỉa hè hay còn gọi là
luật hè phố. Trong đó gồm quy định ứng xử của các công trình phía sau nó như cơ
quan, trường học, bệnh viện, nhà dân, cao ốc; quy định về cây xanh, trụ đèn, lối
đi bộ, lối đi cho người khuyết tật; quy định về bảng số nhà, nơi đấu nối điện,
nước; quy định về cảnh quan khu vực vách mặt tiền đường, hợp khối từng đơn
nguyên, chiều cao cốt nền; quy định khu vực nào được phép xây cao tầng, khu nào
là khu hành chính, khu ngoại giao, khu thương mại, khu trường học, bệnh viện và
khu ở... Tất cả được trình bày trong một tập văn bản mỏng dễ hiểu, dễ
nhớ.
Quy hoạch bán đảo Thủ Thiêm ngoài các bản vẽ kỹ thuật còn kèm theo
bản quy ước khu vực, danh mục điều kiện, khuyến nghị với chính quyền và một kịch
bản phát triển được cân nhắc giữa các thành phần tham gia. Hiện nay, mỗi thành
phố trên thế giới đều có luật đô thị hay bản quy ước riêng, góp phần tạo ra bản
sắc văn hóa của từng vùng miền mà bất cứ kiến trúc sư nào cũng phải tuân
thủ.
Thiết kế đô thị là một từ chuyên môn dành cho những nhà chuyên môn.
Trong một thời gian dài chúng ta đã lãng quên không gian công cộng và sự hài hòa
của đô thị, dù cả trăm năm trước những yếu tố của thiết kế đô thị đã được thể
hiện dưới hình thức quy ước, hương ước làng xã. Ví như đường làng có kích thước
cụ thể, đình làng phải có hồ nước, cổng tam quan và sân đình, nhà dân ba gian
hai chái, trường học phải có sân chơi, họp chợ ở nơi quy định...
Những
hương ước, quy ước này đã giúp tạo ra một cộng đồng trật tự, hài hòa với những
ứng xử văn hóa cho làng xã Việt Nam - cộng đồng dân cư lâu đời nhất - và ngày
càng được hoàn thiện để trở thành quy ước của xã hội, của đô thị.
Ngày
nay, Luật quy hoạch đô thị được ban hành đã lâu nhưng vẫn chưa đi vào cuộc sống
vì thiếu hướng dẫn. Đã vậy, mỗi ngành có một quy hoạch riêng, không có sự phối
hợp; quận huyện cũng có quy hoạch riêng gò bó với mật độ, tầng cao... mà quên
nhiều thứ khác quan trọng hơn của cộng đồng.
Điều chỉnh pháp luật chung
rất phức tạp với các quy trình tố tụng khó khăn, quy ước đô thị chính là biện
pháp lấp chỗ trống này trong cuộc sống cộng đồng. Cả xã hội phải cùng tham gia
xây dựng quy ước đô thị, không thể chỉ riêng ngành kiến trúc, xây dựng với một
bản vẽ thiết kế đô thị hay bản quy hoạch chung, quy hoạch chi
tiết...
KTS Nguyễn Ngọc Dũng
Thiết kế biên chỉnh trang
Vừa qua Hà
Nội rất cương quyết với nhà siêu mỏng, siêu méo... TP.HCM phải mạnh dạn hơn với
chuyện này. Kinh nghiệm ở Đà Nẵng cho thấy khi làm dự án, ngoài phần đất làm
đường, cơ quan chức năng thu hồi sâu vào trong để sử dụng quỹ đất này làm biên
chỉnh trang. Nhà nước sử dụng đất trong biên chỉnh trang này làm dự án, xây dựng
các công trình, cao ốc hoặc đưa ra đấu giá để chủ đầu tư làm dự án, số tiền thu
được bù vào khoản kinh phí đền bù giải tỏa, làm đường.
Ở TP.HCM giá đất
cao hơn ở Đà Nẵng nên việc thực hiện biên chỉnh trang sẽ khó khăn hơn. Nhưng tùy
điều kiện của từng dự án, có khi phải chấp nhận làm để khai thác được quỹ đất
hai bên đường, đồng thời góp phần làm đẹp bộ mặt đô thị. Chuyện này phải tính
toán ngay, nhất là những tuyến đường lớn, ở các cửa ngõ TP phải quan tâm nhiều
đến việc chỉnh trang, thiết kế đô thị.
Để tồn tại hàng trăm căn nhà siêu
mỏng kỳ dị như hiện nay là do các cơ quan quản lý nhà nước đã không tính toán,
quản lý ngay từ đầu. Bây giờ xử lý khá tốn kém, thiệt hại cho người dân và cho
cả Nhà nước.
Ông Phan Hùng Sanh (phường 2, quận 10,
TP.HCM)
Đô thị ngột ngạt
Tôi nghĩ yếu tố con
người và cộng đồng đã không được các nhà quản lý trong lĩnh vực xây dựng đô thị
đề cao. Việc lấy ý kiến dân trước khi thực hiện một dự án chỉnh trang đô thị hay
thay đổi quy hoạch, chức năng... cũng vậy, rất ít được coi trọng thực hiện.
Trong khi chính dân mới là những người đầu tiên chịu tác động sâu sắc từ những
méo mó, xô lệch và xấu xí mà quá trình đô thị hóa ồ ạt, thiếu kiểm soát và dự
liệu gây ra; từ sự bất tiện trong đời sống thường nhật đến an toàn cư trú, sức
khỏe, chưa nói đến quyền thụ hưởng hay những đòi hỏi tất yếu khác về diện mạo
đẹp đẽ, đàng hoàng của một thành phố hiện đại.
Có bận khi mời tôi đến
thăm căn nhà mới của mình, ông bạn đã phải chỉ dẫn tôi đi rất vòng vèo, qua
những đoạn đường ngập nước cống và rác, sát cổng là một chùm cột điện. Ông bạn
luôn miệng xin lỗi. Tôi cho rằng người phải nói lời xin lỗi chắc chắn không phải
là ông bạn tôi.
Ông Mai Quốc Hà (quận 2, TP.HCM)
Giấc mơ khắc khoải
Tự bao giờ mà mỗi
lần dừng xe trước cửa nhà, ta bỗng nhận ra niềm vui nhỏ xíu khi reo lên hoặc
nghĩ thầm: “A! Thế là ta đã về được nhà, đã thoát những đường phố kẹt cứng, đã
an toàn không va quẹt, không tai nạn giữa đường...”.
Tự bao giờ khi lưu
thông ta bỗng có thói ngó... lên trời xem có đi qua chỗ đang xây cao ốc vài chục
tầng với cái cần cẩu đeo khối bêtông hàng chục tấn lủng lẳng, lo âu liệu có rơi
xuống đầu mình, con đường lúc nhúc người phía dưới?
Tự lúc nào ta không
còn nhận ra những con đường nhỏ với hai hàng cây bóng mát từng có những biệt thự
không được quá hai tầng lầu, yên tĩnh, êm đềm sau cánh cổng có bóng mát, đầy hoa
tím của cây khế cổ thụ. Những con đường khi quy hoạch nó, những nhà kiến trúc đã
tính toán tỷ lệ không gian, cảnh quan hài hòa đến tuyệt hảo. Con đường ấy nay
trông như một hàm răng lởm chởm nhô ra thụt vào, cái cao lênh khênh sát cạnh cái
thấp lè tè... Tự lúc nào?...
Tự lúc nào ta bỗng nhớ? Bởi ta từng có những
con đường rợp mát bóng lá, những góc phố ngăn nắp. Tự lúc nào ta nhìn thành phố
yêu mến của mình đang sống mỗi ngày bỗng trở thành gương mặt lạ, manh mún đến
tội nghiệp?
Tự lúc nào ta mất đi sự điềm đạm, an nhiên bởi bao nhiêu nỗi
lo âu, bất an: đi ngoài đường không bị điện cột đèn giật chết tươi, vào ATM rút
tiền không bị giật chết đứng. Nhà đang xây bỗng sụp đè chết người... Tự lúc
nào?...
Sống là an. An khang, an nhiên, an lành...
Sống là yên.
Yên tâm.
Nhưng tự lúc nào ta chẳng còn muốn ra đường...
Sự căng
thẳng thường trực, sự đối phó thường xuyên với những điều lẽ ra không còn phải
đối phó hay tính toán.
Tự lúc nào giấc mơ phố thị từng có nay lại phải mơ
mãi, mơ dài, mơ lâu, mơ đến lòng khắc khoải...!
Ông Đỗ Trung
Quân
Vanphucgia.vn - Theo Tuổi Trẻ